Trudno nie dostrzec konsekwencji zmian klimatu. 2/3 światowej populacji twierdzi, że doświadczyło ich w swoim regionie1. Ludzie odczuwają skutki powodzi, pożarów, utraty różnorodności biologicznej i ekstremalnych warunków pogodowych, również na terenie Polski2. W 2022 roku 10 największych klęsk żywiołowych o podłożu klimatycznym spowodowało szkody o wartości ponad 3 miliardów dolarów każda3. W bieżącym roku przekroczone zostały kolejne granice planetarne, czyli systemy kluczowe dla stabilności życia na Ziemi dotyczące m.in. wzrostu średniej temperatury czy wymierania gatunków4. Z powodu niesprzyjających warunków klimatycznych tereny na Bliskim Wschodzie i w Afryce przestają nadawać się do zamieszkania, a ludność zmuszona zostaje do migracji5. 80 proc. badanych przez Ipsos uważa, że czeka nas katastrofa ekologiczna, jeśli nie zmienimy naszych przyzwyczajeń6. Czy mamy szansę uratować malejące zasoby przyrodnicze? I czy odpowiedzią może być rolnictwo ekologiczne?
Rolnictwo ekologiczne chroni przyrodę
Wpływ rolnictwa na krajobraz jest niezaprzeczalny – zmienia i przekształca ono zasoby przyrodnicze, takie jak gleba, wody powierzchniowe i gruntowe czy szata roślinna. Świadomość tego procesu w systemie rolnictwa ekologicznego jest szczególnie wysoka, dlatego też jest ono zorientowane na minimalizowanie negatywnego wpływu na środowisko przyrodnicze, utrzymanie krajobrazu i zachowanie różnorodności biologicznej. To zadanie wyjątkowo pilne – według prognoz ONZ w 2050 roku liczba ludności świata może przekroczyć 9 miliardów7, co będzie się wiązało z jeszcze większą ingerencją w środowisko naturalne.
Produkcja ekologiczna jest najbardziej pożądanym kierunkiem produkcji rolniczej, dlatego że w najmniejszym stopniu negatywnie oddziałuje na środowisko przyrodnicze. Produkcja roślinna powiązana jest z produkcją zwierzęcą, m.in. poprzez wykorzystanie obornika. Dzięki temu cykl krążenia materii zamyka się w ramach jednego gospodarstwa. Rezygnacja ze stosowania pestycydów i nawozów sztucznych minimalizuje negatywną presję rolnictwa na bioróżnorodność, a także na jakość gleb, wód i powietrza – mówi prof. Zbigniew Karaczun z Katedry Ochrony Środowiska i Dendrologii Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, ekspert Koalicji Klimatycznej.
Produkcja ekologiczna korzystna dla gleb, wód i bioróżnorodności
Badania gleby prowadzone w gospodarstwach przekształconych na ekologiczne wykazują m.in. zwiększenie różnorodności mikroorganizmów – korzystnych bakterii glebowych i glonów, oraz wyższą ich aktywność8. Proces ten w połączeniu z dużym zróżnicowaniem gatunkowym uprawianych roślin oraz większym udziałem międzyplonów chronią glebę przed erozją, przekładają się na pozytywne zmiany w jej urodzajności i żyzności9. Taka zdrowa gleba nie tylko wzbogaca środowisko i oddziałuje na nie pozytywnie, ale też minimalizuje potrzebę ingerencji w nie. Zakaz stosowania łatwo rozpuszczalnych nawozów azotowych i fosforowych oraz pestycydów syntetycznych, znacznie przyczynia się także do ochrony wód10.
W rolnictwie ekologicznym nie stosuje się środków chemicznych, które negatywnie wpływają na jakość wód, tj. powodują przeżyźnienie zbiorników czy cieków wodnych, stopniowe ich zarastanie, wypłycanie, a w dłuższej perspektywie ich utratę – wyjaśnia prof. Karaczun.
Praktyki typowe dla rolnictwa ekologicznego jak: mieszane uprawy, stosowanie międzyplonów czy wykluczenie stosowania substancji chemicznych, prowadzą także do zwiększenia różnorodności gatunkowej na obszarze gospodarstwa. Zaobserwowano m.in.:
• o 25 proc. więcej gatunków ptaków żyjących na skrajach pól,
• ponad dwa razy więcej gnieżdżących się skowronków,
• prawie dwa razy więcej owadów,
• 57 proc. więcej gatunków roślin na gruntach ornych11.
Różnorodność wprowadzana w obrębie gospodarstwa jest też elementem ochrony biologicznej plonu. Dzięki temu, że występuje właściwe sąsiedztwo oraz następstwo roślin po sobie, zmniejsza się obecność szkodników i ryzyko wystąpienia chorób roślin i zwierząt, które mogłyby ograniczyć wielkość produkcji. – Dlatego uważam, że cel, który postawiła Unia Europejska, aby do 2030 roku uprawy ekologiczne stanowiły co najmniej 25% przestrzeni rolniczej w Europie, jest jak najbardziej słuszny, gdyż służy bezpieczeństwu nas samych i przyszłych pokoleń.
– mówi prof. Karaczun.
Dlaczego eko jest dobre dla nas?
Życie w czasach kryzysu klimatycznego, kiedy coraz więcej granic planetarnych jest przekraczanych, uświadamia, że nasza zdolność do przetrwania na Ziemi musi być powiązana z troską o nią. Dlatego też powinniśmy poszukiwać takich sposobów gospodarowania, które będą bezpieczne dla nas i przyszłych pokoleń.
Ponieważ rolnictwo ekologiczne nie stosuje pestycydów i nawozów sztucznych, unika ryzyka, że pozostałości tego typu substancji znajdą się w żywności. Ekologiczne owoce, warzywa i zboża zawierają za to wysokie poziomy składników odżywczych i substancji aromatycznych, ponieważ rosną naturalnie, bez sztucznego wspomagania. Szukajmy produktów ekologicznych i starajmy się je częściej wybierać. Z punktu widzenia bezpieczeństwa środowiskowego, tj. nienaruszalności przestrzeni ekologicznej i nienaruszalności granic planetarnych, do których zaliczają się: system klimatyczny, a także jakość wód i powietrza – rolnictwo ekologiczne jest zdecydowanie najlepszą drogą – tłumaczy ekspert SGGW.
***
Informacje o kampanii:
„Przestaw się na eko – szukaj Euroliścia” to kampania edukacyjna, realizowana przez Polską Izbę Żywności Ekologicznej, której celem jest budowanie świadomości społeczeństwa w zakresie żywności ekologicznej, rozpoznawalności dla unijnego systemu jakości rolnictwa ekologicznego, a także promocja żywności certyfikowanej. Działania realizowane w ramach projektu mają za zadanie pokazanie konsumentom, jak żywność certyfikowana wpływa na nas i środowisko oraz jak w prosty sposób możemy przestawić się na eko, dokonując codziennych wyborów. Więcej informacji o kampanii znajduje się na platformie: www.przestawsienaeko.eu, będącej kompendium ekowiedzy. Kampania sfinansowana ze środków UE.
1 "Environmental Sustainability: Who cares? A segmented landscape of engagement, challenges and opportunities", Dr. Pippa Bailey, Chris Murphy and Steven Naert, Ipsos, November 2022.
2 Fundacja WWF Polska, „Zmiana klimatu w pigułce”, https://www.wwf.pl/sites/default/files/inline-files/pigulka-klimatyczna-2022.pdf
3 "A new world disorder? Navigating a Polycrisis", Global Trends, Ipsos, February 2023.
4 „Safe and just Earth system boundaries”, Nature volume 619, pages 102–111 (2023).
5 „W stronę bezpieczeństwa - przygotowanie NATO do migracji związanych z klimatem”, https://www.nato.int/docu/review/pl/articles/2022/05/19/w-strone-bezpieczenstwa-przygotowanie-nato-do-migracji-zwiazanych-z-klimatem/index.html.
6 "A new world disorder?..." dz. cyt.
7 United Nations, World Population Prospects 2022 Summary of Results, New York, 2022.
8 B. Sarapatka, J. Urban, "Rolnictwo ekologiczne w praktyce", Wydawnictwo ITP, Warszawa-Falenty 2012, s. 44-46.
9 Tamże.
10 B. Sarapatka, J. Urban, "Rolnictwo…", dz. cyt., s. 49.
11 B. Sarapatka, J. Urban, "Rolnictwo…", dz. cyt., s. 50-59.