Salon wielki, fot. Piotr Kłosek Photography
Muzeum Zamkowe w Pszczynie, Samorządowa Instytucja Kultury Województwa Śląskiego, należy do grona nielicznych w Europie kontynentalnej muzeów-rezydencji, które przetrwały pożogę obu wojen światowych oraz czas reformy rolnej i nacjonalizacji, zachowując ok. 80% swego historycznego wyposażenia. Bez wątpienia jest jedną z najważniejszych atrakcji turystycznych Polski i Europy rokrocznie przyciągającą ponad 300 tys. turystów. Placówka została właśne nagrodzona tytułem Turystyczna Usługa Roku 2020 w dorocznym konkursie redakcji Forum Biznesu.
Według przekazu XIX-wiecznego książęcego kronikarza Henryka Wilhelma Fryderyka Schaeffera pierwszy zamek w Pszczynie został najprawdopodobniej wzniesiony w XI lub XII wieku.
Władali nim kolejno książęta piastowscy z linii opolsko-raciborskiej, Przemyślidzi z Opawy, węgierska rodzina Turzonów, śląski ród Promnitzów, Anhaltowie z Köthen oraz Hochbergowie z Książa. Na przestrzeni wieków zamek był wielokrotnie przebudowywany. Do czasów obecnych zachowały się jedynie nieliczne pozostałości świadczące o wielu przekształceniach, m.in. gotyckie mury piwnic.
Dzisiejszy kształt zamku, jak i jego najbliższe otoczenie ogrodowo-krajobrazowe zostało ukształtowane podczas ostatniej przebudowy w XIX wieku (1870-1876), za panowania Hochbergów. Została ona zaprojektowana przez francuskiego architekta Hipolita Aleksandra Destailleur, a inspiracją stały się m.in. francuski pałac w Wersalu oraz jeden z pałaców paryskich.
Największym atutem Muzeum są prezentowane autentyczne wnętrza z końca XIX oraz początku XX w., które zostały zrekonstruowane na podstawie bogatego materiału ikonograficznego z ok. 1915 r. i inwentarzy zamkowych, wraz z zachowanymi licznie pamiątkami po książętach pszczyńskich. Prócz tego Muzeum udostępnia swoje liczne i różnorodne zbiory, eksponując je na wystawach stałych i czasowych.
Wśród wystaw stałych należy wymienić wspomniane już „Wnętrza XIX i XX-wieczne”, a także „Zbrojownię”, „Gabinet miniatur”, „Znane i nieznane”, „Galerię portretów. W kręgu wolnych panów, hrabiów i książąt pszczyńskich” oraz „Salę Polską im. księcia Józefa Poniatowskiego”.
Od kilku lat zwiedzający mogą też podziwiać użytkowane przez Muzeum odrestaurowane Stajnie Książęce, należące niegdyś do kompleksu zamkowego. W ich skład, prócz powstałych w XIX wieku stajni, wchodzi również pochodząca z tego samego okresu wozownia, XVIII-wieczny młyn oraz garaże z początku XX wieku. Dziś mieszczą się tam wystawy stałe i czasowe, biblioteka multimedialna oraz pracownie konserwatorskie.
Częścią Muzeum jest również malowniczo położony w pszczyńskich lasach Zameczek Myśliwski Promnice. Jego powstanie (1861) łączy się z pasją miejscowych książąt do polowań, czemu sprzyjały obfitujące w zwierzynę lasy. Zameczek odbudowany w 1868 roku po mającym miejsce rok wcześniej pożarze, zachował do dziś swój niezmieniony kształt i podobny układ pomieszczeń, m.in. obszerny hol oraz Wielką Salę, w której odbywały się niegdyś uczty, z imponującym neogotyckim kominkiem, witrażowymi oknami i trofeami łowieckimi dekorującymi ściany.
Zamek w Pszczynie wraz ze Stajniami Książęcymi i Zameczkiem Myśliwskim Promnice stanowią znaczący element dziedzictwa kultury światowej i narodowej.
Muzeum Zamkowe w Pszczynie jest Instytucją Kultury Samorządu Województwa Śląskiego. Gromadzi, przechowuje, konserwuje, udostępnia i upowszechnia dobra kultury w zakresie sztuki polskiej i obcej oraz historii ze szczególnym uwzględnieniem dziejów zamku i ziemi pszczyńskiej na tle rozwoju architektury i historii obyczaju europejskich rezydencji, prowadzi badania naukowe i działalność edukacyjną w zakresie wymienionych dyscyplin.
Tuż po II wojnie światowej, w 1946 r., zamek przekształcony został w muzeum. Obecnie stanowi przykład rezydencji zamieszkałej niegdyś przez europejską arystokrację, która w przeszłości miała wpływ nie tylko na losy ziemi pszczyńskiej oraz Śląska, ale także na wydarzenia związane z historią Polski i Europy i świata. W pszczyńskim zamku w czasie I wojny światowej mieściła się Wielka Kwatera Główna wojsk niemieckich, w której przywódcy państw centralnych podejmowali decyzje mające kluczowe znaczenie dla przebiegu działań wojennych.
Wielbicieli stylu życia wyższych sfer z pewnością zainteresuje postać księżnej Daisy von Pless, żony księcia pszczyńskiego Hansa Heinricha XV Hochberga, uznawanej za jedną z najpiękniejszych kobiet przełomu XIX i XX wieku. Daisy była autorką pamiętników opisujących życie ówczesnej arystokracji, cieszących się po dziś dzień popularnością wśród czytelników.
Pełne przepychu wnętrza, inspirując X muzę, stanowiły również scenografię dla licznych dzieł filmowych. Zamek pszczyński przyciąga także wielu melomanów na koncerty odbywające się w Sali lustrzanej, dawnej reprezentacyjnej jadalni, powstałej w czasach ostatniej przebudowy zamku, olśniewającej bogactwem dekoracji, paryskimi żyrandolami oraz lustrami – bodaj największymi w Europie. Wśród bogatej oferty muzycznej znajdują się organizowane od 1979 r. „Wieczory u Telemanna”. Cykl koncertów przyczynił się znacząco do popularyzowania twórczości i osoby jednego z najbardziej znaczących kompozytorów epoki baroku, jakim był G. Ph. Telemann, za co Muzeum zostało uhonorowanie przez władze miasta Magdeburga nagrodą im. Georga Philippa Telemanna Miasta Magdeburg w roku 2001.
Jest jednym z ważniejszych centrów kultury w Polsce i na Śląsku, kształtującym świadomość historyczną i tożsamość kulturową nie tylko regionu, poprzez opiekę nad spuścizną historyczną, prowadzone badania nad zbiorami i historią miejsca wieńczone publikacjami o charakterze popularno-naukowym, a także przez organizowane liczne wydarzenia edukacyjne, kulturalne i artystyczne. Nie można pominąć organizowanego od 2012 roku cyklu wykładów pt. „Studium Muzealne”, czy prowadzonej z pasją działalności edukacyjnej dedykowanej dzieciom i młodzieży, a także osobom o specjalnych potrzebach. W ofercie edukacyjnej znajdują się różnorodne zajęcia jak lekcje tematyczne, warsztaty dopełniające programy szkolne, koncerty umuzykalniające, konkursy. Ważną częścią Muzeum jest Dział Konserwacji Dzieł Sztuki, utworzony 55 lat temu, jako pierwszy na Śląsku, który wykonuje kompleksowe prace konserwatorskie, badawcze i projektowe przy obiektach zabytkowych.
Zgodnie z misją, Muzeum Zamkowe w Pszczynie pragnie kształtować pozytywny wizerunek województwa śląskiego, popularyzować jego bogatą i złożoną historię oraz dziedzictwo, aktywnie angażując społeczność w życie kulturalne, ochronę i udostępnienie dziedzictwa kulturowego ziemi pszczyńskiej i europejskiej arystokracji, będąc jednocześnie Muzeum otwartym, atrakcyjnym i przyjaznym dla Zwiedzających.
Muzeum Zamkowe w Pszczynie za prowadzoną działalność zostało uhonorowane wieloma nagrodami i wyróżnieniami, w tym, w 1995 roku dyplomem honorowym przez organizację Europa Nostra „Za pieczołowite odtworzenie wnętrz zamku z ich wyposażeniem, oparte na wnikliwych historycznych badaniach, które przywróciły blask początku XX wieku". W 2020 r. zostało laureatem ogólnopolskiego konkursu Generalnego Konserwatora Zabytków, prowadzonego przez Narodowy Instytut Dziedzictwa, „Zabytek Zadbany” w kategorii specjalnej: właściwe użytkowanie i stała opieka nad zabytkiem.
Muzeum Zamkowe w Pszczynie
ul. Brama Wybrańców 1
43-200 Pszczyna
tel. +48 (32) 210 30 37
fax +48 32 449 03 33
Strona internetowa: www.zamek-pszczyna.pl
Facebook: www.facebook.com/zamekpszczyna
Instagram: www.instagram.com/muzeumzamkowepszczyna
Youtube: www.youtube.com/channel/UCEO8M48dL5v_nTdmsvi1unA
Sklep internetowy: www.sklep.zamek-pszczyna.pl
Rozmowa z Maciejem Klussem, Dyrektorem Muzeum Zamkowego w Pszczynie
Czym dla Muzeum jest otrzymana nagroda – tytuł Laureata w VI edycji Ogólnopolskiego Programu Turystyczna Usługa Roku 2020, w kategorii Turystyczny Produkt Roku 2020? Jakie korzyści Pana zdaniem płyną z tej nagrody, szczególnie w czasie epidemii?
Ten tytuł jest dla Muzeum Zamkowego w Pszczynie znaczącym wyróżnieniem, potwierdzającym wysoką pozycję naszej instytucji w polskim muzealnictwie, a przede wszystkim, podkreślającym popularność miejsca i otoczenia, do którego warto przyjechać i się z nim zapoznać. Nasze muzeum rezydencjonalne tchnie swoistym klimatem, epatuje barwną historią, dostrzegalną na każdym kroku, którą można smakować i delektować się nią. Pałac, zwyczajowo zwany zamkiem, nie jest zbiorem zimnych i bezosobowych dzieł: mebli, obrazów, rycin, bibelotów, lecz zbiorem artefaktów, z których każdy posiada swoją własną historię, pamiętających czasy gospodarzy rezydencji i właścicieli olbrzymich włości, otaczających tę magnacką siedzibę. To właśnie Genius Loci. Na podkreślenie zasługuje fakt otrzymania nagrody w czasie, kiedy możliwości zwiedzania zabytków są mocno ograniczone, a informacje o tym wyróżnieniu z pewnością spowodują wzrost zainteresowania naszego Muzeum.
Możemy się pokusić o podsumowanie roku 2020 pod względem specyfiki działalności Muzeum w czasie epidemii. Jakie są dalsze plany rozwoju i inwestycyjne Muzeum?
Nasz wielki kompleks zabytkowy, który stanowią Zamek książęcy z parkiem, Stajnie Książęce oraz Zameczek Myśliwski Promnice, wymaga ciągłej troski o jego stan zachowania, stąd olbrzymi zakres prac renowacyjnych, konserwatorskich i budowlanych, którym są poddawane, ze szczególnym jednak naciskiem na renowację Zameczku Promnice.
W czasie epidemii Muzeum nasze funkcjonuje prawie normalnie, jednak zwiedzający nie przychodzą do nas w tak wielkiej liczbie, jak w latach poprzednich, więc my wychodzimy do nich. W dobie Internetu łatwiej jest dotrzeć do celu, do informacji, nie wychodząc z domu. Przez obraz i dźwięk, przez słowo pisane, przez multimedia docieramy do naszych potencjalnych gości i licznego grona miłośników, informując ich o wydarzeniach muzealnych, otwartych nowych wystawach, zakupionych eksponatach czy przybliżając historie związane z dziejami zamku, jego właścicieli, wyposażenia i otoczenia.
Szczególnie polecamy naszej publiczności cykl „Recepta na wiedzę”, który zainaugurowaliśmy w marcu, tuż podczas lockdownu. W „Recepcie” publikujemy różnorodne, niezwykle ciekawe teksty, dodatkowo opatrzone ilustracjami, traktujące bardzo szeroko o historii i działalności Muzeum, m.in. o ulubionych obiektach czy nawiązujące do obecnie prezentowanych wystaw czasowych, a także materiały edukacyjne dla młodych i młodych oraz teksty przygotowane przez naszych przewodników, którzy w obecnej sytuacji nie mogą spotykać się z grupami w zamku. Materiałów w „Recepcie” wciąż przybywa, obecnie jest ich już 35. W większości to wcześniej nie publikowane materiały. Zachęcamy też do oglądania filmów z cyklu „Zobacz moje Muzeum” na kanale YouTube, w których nasi pracownicy odkrywają, niekiedy niedostępne na co dzień, miejsca w Muzeum Zamkowego w Pszczynie.
