Tworzywa sztuczne to materiały składające się z polimerów syntetycznych lub zmodyfikowanych polimerów naturalnych oraz dodatków modyfikujących. W potocznym języku określane są zwykle jako plastik. Ten innowacyjny materiał towarzyszy nam w życiu codziennym już od drugiej połowy XIX wieku, ale to obecne czasy określane są przez naukowców „Erą Plastiku” — od lat 50 ubiegłego wieku wyprodukowano ponad 8 mld ton tworzyw sztucznych! Jaki wpływ na środowisko naturalne mają odpady z tworzyw sztucznych? 18 marca obchodzimy Światowy Dzień Recyklingu. Jest to dobra okazja nad zastanowieniem się rolą tworzyw sztucznych w naszym życiu.
W Europie w samym 2018 roku zebrano ok. 29 mln ton odpadów z tworzyw sztucznych, z czego ok. 18 mln ton stanowiły odpady opakowaniowe. W samej Polsce zebrano blisko 2 mln ton tych odpadów (w tym ponad 1 mln ton odpadów opakowaniowych). W ramach raportu „Analiza możliwości i barier zagospodarowania odpadów z tworzyw sztucznych, pochodzących z selektywnego zbierania odpadów komunalnych a kwestie gospodarki o obiegu zamkniętym”, eksperci Instytutu Ochrony Środowiska – Państwowego Instytutu Badawczego dokonali szczegółowego przeglądu danych pochodzących ze sprawozdań marszałków województw, GUS, CSO i BDO, regionalnych badań morfologicznych odpadów komunalnych za 2018 rok, a także tych, które zostały przekazane przez podmioty branżowe. Analiza wykazała, że w zależności od źródła, dane znacząco różnią się od siebie.
Gigantyczna góra śmieci w Europie musi zniknąć
W 2018 r. w Polsce wg GUS selektywnie zebrano 331 tys. ton odpadów z tworzyw sztucznych, z czego 91% pochodziło z gospodarstw domowych. Niemniej, sprawozdania marszałków wskazują zbieranie na poziomie 404 tys. ton. To jednak nie wszystko. Eksperci oszacowali, że udział odpadów z tworzyw sztucznych w selektywnie zebranej frakcji wynosił ponad 50%, zaś w odpadach niesegregowanych ok. 14%. Sama efektywność selektywnego zbierania była na poziomie zaledwie 39,7%. Oznacza to, że wśród wytwarzanych odpadów dominuje plastik, który co gorsza, nie jest selektywnie zbierany. Znalazło to potwierdzenie w liczbach.
Dane w zakresie osiągniętych w roku 2018 poziomów recyklingu również różnią się w zależności od źródła danych. Wg GUS poziom ten dla odpadów z tworzyw wyniósł 35,2%, jednak Plastics Europe podaje średni poziom recyklingu w wysokości 27,4%. Niezależnie od otrzymanych deklaracji, zespół IOŚ-PIB w przedmiotowym raporcie ustalił poziom recyklingu dla odpadów opakowaniowych z tworzyw w 2018 r. w wysokości zaledwie 24,3%. Świadczy to o konieczności zwiększenia starań nad poprawą tego poziomu, aby do 2025 spełnić unijne wymogi.
W marcu 2019 roku Parlament Europejski zatwierdził Dyrektywę Plastikową (ang. The Single- Use Plastics Directive), która wyznaczyła krajom członkowskim nowe obowiązki w zakresie gospodarowania odpadów, a także wprowadza nowe wytyczne dot. recyklingu, w tym uzyskanie poziomu 55% do 2025 roku, zwiększając go o kolejne pięć punktów procentowych co pięć lat.
Dobre złego początki
Ilość odpadów, zwłaszcza tych z tworzyw sztucznych jest zatrważająca, a system nie jest w pełni efektywny, co zostało wykazane w raporcie „Gospodarka odpadami komunalnymi w Polsce” również opracowanym przez zespół IOŚ-PIB. Co ciekawe, plastik początkowo był ekologiczną alternatywą dla surowców naturalnych, jednak surowiec, który był tak łatwo dostępny i masowy, dzięki swojej niskiej cenie doprowadził do nad konsumpcji na niespotykaną dotychczas skalę. Chociaż w mikroskali mówi się wręcz o bogaceniu społeczeństw i zmniejszaniu nierówności społecznych za jego sprawą, tak coraz częściej pojawiają się głosy odnoszące się do szerszego kontekstu, gdzie wrażliwe grupy społeczne są nieproporcjonalnie i negatywnie dotknięte na wszystkich etapach cyklu życia tworzyw sztucznych, doprowadzając do zwiększenia się nierówności w skali makro. Czy możemy jednak temu zaradzić?
Plastic może być „fantastic”?
Materiały, z których składają się odpady, są łatwiejsze lub trudniejsze do przetworzenia na nowe produkty, ale większość z nich nadaje się do recyklingu. Szkło i aluminium podlegają recyklingowi w 100%, można je też przetwarzać wiele razy. W przypadku plastiku sprawa wygląda nieco inaczej i uzależniona jest od tego, z jakiego tworzywa powstał. Z tego względu na opakowaniach plastikowych stosuje się 7 różnych znaków, informujących, z jakiego materiału zostały one wykonane:
• PET/PETE, czyli Poli(tereftalan etylenu),
• HDPE, czyli polietylen wysokiej gęstości,
• V/PVC, czyli poli(chlorek winylu),
• LDPE, czyli polietylen niskiej gęstości,
• PP jest skrótem od polipropylenu,
• PS, czyli polistyren,
• „Other”, czyli inne tworzywa sztuczne niż dotychczas wymienione. W tym przypadku recykling produktów oznaczonych tym znakiem może być utrudniony.
Chociaż trudno wyobrazić sobie całkowite wyeliminowanie plastiku z naszego codziennego życia, warto podejmować działania mające na celu jego ograniczenie a w przypadku wykorzystania, zapewnienie gwarancji jego przetworzenia, które może przyjąć nieoczywistą formę, np. z 35 popularnych butelek PET można wyprodukować bluzę z polaru.
Eksperci z IOŚ-PIB w raporcie „Analiza możliwości i barier zagospodarowania odpadów z tworzyw sztucznych, pochodzących z selektywnego zbierania odpadów komunalnych a kwestie gospodarki o obiegu zamkniętym” wskazują niezbędne kierunki zmian w zagospodarowaniu odpadów z tworzyw sztucznych. Za najważniejsze uznano intensyfikację prac badawczych, tzw. ecodesign produktów, wdrożenie ROP, podniesienie jakości i ilości selektywnego zbierania, wypełnienie luki inwestycyjnej w zakresie budowy instalacji do sortowania i recyklingu tworzyw sztucznych oraz podniesienie świadomości ekologicznej społeczeństwa polskiego. Zmiana percepcji i postrzegania odpadów nie jako „śmieci”, lecz jako „surowce”, które można ponownie wykorzystać, może sprawić, że problem z plastikiem, z którym się zmagamy, może deeskalować do rangi globalnego wyzwania. To jednak nie koniec. Przywoływane w materiale raporty stanowią część bardziej obszernego studium opracowywanego przez badaczy z IOŚ-PIB. Obecnie trwają prace nad trzema dokumentami, które będą stanowić analizę stanu gospodarki odpadami komunalnymi, w tym odpadami opakowaniowymi w roku 2020, a więc w okresie ogromnych zmian społeczno-gospodarczych wynikających z pandemii Covid-19. Co ciekawe, każdy z nich będzie prezentował dane zagadnienie z nieco innej perspektywy, bazując na danych z Bazy Danych Odpadowych, sprawozdaniach organizacji odzysku oraz na sprawozdaniach marszałków województw z realizacji zadań z zakresu gospodarowania odpadami komunalnymi. Premiera wskazanych dokumentów odbędzie się w ciągu najbliższych kilku tygodni.
Źródło: Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy