Zasadą ogólną w podatku od towarów i usług jest to, że obowiązek podatkowy powstaje w dacie dostawy towarów lub wykonania usługi. Przepisy o podatku od towarów i usług przewidują wyjątki od zasady ogólnej, wskazując szczególne zasady powstawania obowiązku podatkowego. Moment powstania obowiązku podatkowego jest jednym z elementów konstrukcyjnych ustawy o VAT i jest to element niezbędny do prawidłowego rozliczenia podatku za dany okres. Sytuację komplikuje dodatkowo szereg wyjątków od zasady ogólnej, a w wielu wypadkach może być przyczyną sporów z fiskusem.
Otrzymanie całości lub części zapłaty
Obowiązek podatkowy powstaje w dacie otrzymania całości lub części zapłaty w przypadku wydania towarów na podstawie umowy komisu, przeniesienia własności towaru z nakazu organu władzy publicznej, dostaw dokonywanych w trybie egzekucji, świadczeń na zlecenia sądów i prokuratury na podstawie odrębnych przepisów oraz świadczenia usług finansowych i ubezpieczeniowych zwolnionych z VAT.
Ta sama zasada dotyczy dotacji, subwencji i innych świadczeń o podobnym charakterze, gdzie obowiązek podatkowy powstaje w dacie otrzymania całości lub części.
Wystawienie faktury
Kolejna szczególna zasada powstawania obowiązku podatkowego dotyczy świadczenia usług budowlanych i budowlano-montażowych, dostawy książek drukowanych oraz czynności polegających na drukowaniu książek. Związana jest z datą wystawienia faktury. W takich sytuacjach obowiązek podatkowy powstaje w dacie wystawienia faktury. Terminy na wystawienie faktur zostały określone w art. 106i ustawy o VAT. Zgodnie z ust. 3 tego artykułu fakturę wystawia się nie później niż 30 dni od wykonania usługi w przypadku usług budowlanych lub budowlano-montażowych, 60 dni od dokonania dostawy książek oraz 90 dni w przypadku drukowania książek.
Obowiązek podatkowy w dacie wystawienia faktury powstaje także w sytuacji dostawy energii elektrycznej, cieplnej lub chłodniczej oraz gazu przewodowego, a także świadczenia usług telekomunikacyjnych, najmu, dzierżawy, leasingu i innych umów o podobnym charakterze, ochrony osób i dozoru i ochrony mienia, usług stałej obsługi prawnej i biurowej, dystrybucji energii. Obowiązek wystawienia faktury powstaje w tym przypadku do końca upływu terminu płatności.
W przypadku, gdy faktura została wystawiona z opóźnieniem lub nie została wystawiona wcale, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą upływu terminów wystawienia faktur, a gdy takich terminów nie ma – z chwilą upływu terminu płatności.
Przedpłaty, zaliczki
Kolejna szczególna zasada powstawania obowiązku podatkowego dotyczy zapłaty zaliczki, przedpłaty, zadatku, raty w całości lub w części przed dokonaniem dostawy towarów czy świadczeniem usługi. W takich przypadkach obowiązek podatkowy powstaje w dacie otrzymania całości lub części środków finansowych.
W przypadku powyższego katalogu płatności istotne jest precyzyjne określenie w umowie, czego dotyczy dokonywana płatność. W przypadku płatności dokonywanych w ramach depozytu czy kaucji, tzn. płatności o charakterze zabezpieczającym, niezwiązanych z konkretną dostawą albo świadczeniem, obowiązek podatkowy w VAT nie powstaje z uwagi na konieczność zwrotu w określonych okolicznościach tych środków. Problematyczne od strony podatkowej są konstrukcje, gdzie klient wpłaca depozyt, który następnie może być w określonych sytuacjach wykorzystany w związku z dostawą towarów czy świadczeniem usługi tzn. sprzedawca nie ma obowiązku zwrotu pobranego wcześniej depozytu. Możliwość połączenia wpłaty z określoną czynnością (dostawą/świadczeniem) powoduje konieczność jej rozliczenia na potrzeby VAT w dacie dokonania płatności. Innymi słowy, podatnicy zmieniający charakter wpłaconego depozytu/kaucji na zaliczkę, przedpłatę zobowiązani będą do odpowiedniego wykazania tego faktu w dacie wpłaty.
Import towarów
W przypadku importu towarów obowiązek podatkowy powstaje w dacie powstania długu celnego. W sytuacji, gdy towary objęte są procedurą uszlachetniania czynnego, obowiązek podatkowy powstaje z datą zamknięcia tej procedury. W przypadku pobierania opłat wyrównawczych dotyczących procedur celnych obowiązek podatkowy powstaje w dacie wymagalności tych opłat.
Wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów
W przypadku wewnątrzwspólnotowej dostawy towarów obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wystawienia faktury, nie później niż 15 dnia miesiąca następującego po miesiącu dostawy.
Mały podatnik
Jeszcze inne zasady dotyczą ustalania momentu powstania obowiązku podatkowego u tzw. małych podatników rozliczających się metodą kasową. W takim przypadku obowiązek podatkowy powstaje z dniem otrzymania całości lub części zapłaty w przypadku dostawy/świadczenia na rzecz czynnego podatnika VAT albo w pozostałych przypadkach w terminie zapłaty nie później niż 180 dnia od daty dostawy/świadczenia po uprzednim zawiadomieniu naczelnika urzędu skarbowego.
Autor: radca prawny Robert Nogacki
Kancelaria Prawna Skarbiec specjalizuje się w ochronie majątku, doradztwie strategicznym dla przedsiębiorców oraz zarządzaniu sytuacjami kryzysowymi.