Dodatkowe zobowiązanie w podatku od towarów i usług ma w polskim prawodawstwie podatkowym długą historię.
Po przerwie zostało ponownie wprowadzone do ustawy o podatku od towarów i usług od 2017 r. Sankcja ta uwzględnia zasadę proporcjonalności, ponieważ ogranicza nadużycia podatkowe, różnicuje wysokość nałożonej sankcji w zależności od zachowania podatnika po stwierdzeniu nieprawidłowości lub pozwala na odstąpienie od niej w nieistotnych przypadkach (por. wyrok WSA Łódź z dnia 28 stycznia 2020 r., sygn. I SA/Łd 748/19). Niemniej może także wpływać na funkcjonowanie uczciwych podatników, którzy nie mają nic do ukrycia.
Kiedy nakładana jest dodatkowa sankcja
Zgodnie z ustawą o VAT naczelnik urzędu skarbowego oraz naczelnik urzędu celno-skarbowego może określić w ramach prowadzonej kontroli obok prawidłowej wartości zobowiązania podatkowego także dodatkowe zobowiązanie podatkowe w wysokości 30% kwoty różnicy. Co do zasady sankcję w VAT w postaci dodatkowego zobowiązania podatkowego można nałożyć w przypadku, gdy podatnik składa nierzetelną deklarację podatkową, wskutek czego nieprawidłowo wykazuje podatek należny lub deklaracja w ogóle nie zostaje złożona. Ustawodawca w art. 112b ust 1 ustawy o VAT wskazuje przypadki składania nierzetelnej deklaracji, czyli sytuacje, gdy:
zaniżono zobowiązanie – kwota zobowiązania została wykazana w niższej wartości niż kwota należna;
zawyżono kwotę nadwyżki – w efekcie kwota zwrotu różnicy podatku lub kwota zwrotu podatku naliczonego jest wykazana w wyższej wartości niż kwota należna;
kwota różnicy podatku do obniżenia kwoty podatku należnego za następne okresy jest w wartości wyższej niż kwota należna;
zobowiązanie zamiast zwrotu – czyli sytuacje, gdy wykazano kwoty do zwrotu lub przeniesienia na kolejny okres zamiast zobowiązania podatkowego.
Dodatkowa sankcja VAT jest elementem obligatoryjnym, tzn. ustawodawca narzucił organom kontroli określony sposób postępowania i wymierzania kary w powyższych sytuacjach (por. wyrok WSA w Gdańsku z dnia 7 maja 2019 r., sygn. I SA/Gd 485/19).
Dobrowolna korekta
Wartość dodatkowego zobowiązania może zostać obniżona do 20% kwoty określonej powyżej w sytuacji, gdy po zakończeniu kontroli podatkowej lub kontroli celno-skarbowej podatnik złożył korektę deklaracji, uwzględniając stwierdzone nieprawidłowości oraz rozliczył podatek w prawidłowej wartości najpóźniej w dniu złożenia korekty.
Jeżeli podatnik dokonał korekty deklaracji podatkowej i rozliczył podatek w terminie 14 dni od dnia doręczenia upoważnienia do przeprowadzenia kontroli celno-skarbowej, dodatkowe zobowiązanie podatkowe może zostać obniżone do 15%.
Ponadto organ nie wymierza dodatkowej sankcji, jeżeli podatnik złożył odpowiednią korektę deklaracji i rozliczył podatek przed wszczęciem kontroli lub gdy błędnie wykazane w deklaracji kwoty wiążą się z oczywistymi omyłkami lub błędami rachunkowymi, a także w sytuacji, jeżeli osoba fizyczna odpowiada za ten sam czyn jak za wykroczenie albo przestępstwo skarbowe.
Podwyższona sankcja
Wysokość sankcji może zostać zwiększona do 100% w sytuacji, gdy podstawą błędnego rozliczenia VAT były faktury wystawione przez podmiot nieistniejący, stwierdzają czynności, które nie zostały wykonane, kwoty wykazane na fakturze są niezgodne z rzeczywistością lub faktury dokumentują czynności pozorne. W takich sytuacjach stawka sankcyjna została zwiększona celem ograniczenia nadużyć podatkowych.
Wśród powyższych sytuacji zastosowania podwyższonej sankcji warto zwrócić uwagę na odliczenie VAT z faktury wystawionej przez podmiot nieistniejący. Z uwagi na fakt, że przepisy te nie rozróżniają sytuacji umyślnego odliczenia VAT z takiej faktury, także uczciwi podatnicy mogą zostać obciążeni dodatkowymi sankcjami, jeżeli nie zweryfikują swojego kontrahenta. Można wyobrazić sobie sytuację, gdy podatnik podejmuje współpracę z nieistniejącym podmiotem i pomimo iż świadczenia zostały wykonane, to nie będzie mógł odliczyć VAT. W związku z tym niezmiernie ważne jest to, z jakim podmiotem podejmuje się współpracę i jakie podatnik posiada dowody (np. potwierdzenie rejestracji na VAT, CEIDG, KRS, oświadczenie z banku).
Ponadto należy dodać, że w tym przypadku ustawa o VAT nie przewiduje możliwości zredukowania sankcji po wpłacie zobowiązania czy korekcie deklaracji. Oznacza to więc, że jeżeli podatnik odliczy VAT w jednej z wymienionych sytuacji, to organ podatkowy wymierzy mu dodatkową sankcję w wysokości 100% VAT z takich faktur (por. wyrok WSA w Łodzi z dnia 4 grudnia 2019 r., sygn. I SA/Łd 519/19).
Dobra wiara nie ma znaczenia
Powyższe regulacje nie odwołują się do działania podatnika w dobrej wierze. Oznacza to, że urzędu w takich sytuacjach nie interesuje ustalenie umyślności czy nieumyślności działania, a jedynie zweryfikowanie faktów w oparciu o przepisy. Są to przepisy sankcyjne, które mają na celu ograniczenie nadużyć. Niemniej w przypadku błędu lub oczywistej omyłki sankcji tej się nie wymierza. Z powyższego można wysnuć wniosek, że podatnik działający w dobrej wierze i współpracujący z organem podatkowym w toku kontroli, który złożył korektę i rozliczył nieprawidłowości, ma większe szanse na uniknięcie sankcji i zakwalifikowanie wykrytych nieprawidłowości jako błędu lub oczywistej omyłki. Dlatego tak ważne w toku kontroli jest przyjęcie odpowiedniej strategii współpracy z organami podatkowymi.
Autor: radca prawny Robert Nogacki
Kancelaria Prawna Skarbiec specjalizuje się w ochronie majątku, doradztwie strategicznym dla przedsiębiorców oraz zarządzaniu sytuacjami kryzysowymi.