Ustawodawstwo unijne przewiduje zwolnienie z podatku VAT pewnego rodzaju dostaw i usług mających szczególne znaczenie dla społeczeństwa albo systemu poboru podatków. Co do zasady zakres czynności zwolnionych z podatku VAT znajdujący się w Dyrektywie 2006/112/WE z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej znajduje swoje odzwierciedlenie w ustawie o VAT (podstawowym artykułem jest art. 43 ustawy o VAT). Część zwolnień z opodatkowania realizowana jest poprzez zastosowanie 0% podatku, ale finalny efekt jest taki sam, tj. dana czynność nie będzie objęta podatkiem.
Czynności wykonywane w interesie publicznym
Zwolnienie z podatku VAT określone w art. 132 Dyrektywy 2006/112/WE obejmuje w szczególności czynności wykonywane w interesie publicznym. Są to czynności o szczególnym znaczeniu dla społeczeństwa, które można podzielić na kilka grup.
Pierwszą stanowią usługi realizowane przez pocztę państwową oraz dostawa towarów z tymi usługami powiązana. Druga grupa to usługi medyczne, wśród których wyróżnia się świadczenie opieki medycznej, opieki szpitalnej i czynności podnajmowanych przez podmioty prawa publicznego, a także dostawy organów ludzkich, krwi i mleka ludzkiego czy świadczenie usług dentystycznych i dostawy protez dentystycznych. Ponadto zwolnieniu podlegać powinny usługi transportu dla chorych lub rannych pojazdami specjalnie do tego przeznaczonymi. Kolejna grupa obejmuje usługi związane z pomocą społeczną, w szczególności są to usługi świadczone przez domy spokojnej starości, podmioty prawa publicznego oraz inne podobne ośrodki o charakterze społecznym. Zwolnieniu obligatoryjnemu podlegają także usługi w zakresie edukacji. W szczególności dotyczy to kształcenia dzieci i młodzieży, a także usług z tym związanych. Ponadto zwalnia się nauczanie prywatne przez nauczycieli.
Interes publiczny występuje także w przypadku czynności związanych z religią lub filozofią, sportem oraz kulturą. Czynności w tym zakresie co do zasady powinny podlegać zwolnieniu z VAT. Ustawodawca unijny przewidział także zwolnienie dla działalności publicznej świadczonej przez radio i telewizję, z wyłączeniem działalności komercyjnej.
Czynności, które nie są niezbędne do wykonywania wyżej wymienionych czynności w interesie publicznym, nie są objęte zwolnieniem z VAT. Ta sama zasada dotyczy czynności wykonywanych jedynie w celu osiągnięcia dodatkowego dochodu, poprzez bycie bardziej konkurencyjnym w zakresie danych świadczeń niż przedsiębiorstwa komercyjne.
Zwolnienia dotyczące innych czynności
Poza czynnościami wykonywanymi w interesie publicznym ustawodawca unijny zdecydował o zwolnieniu niektórych innych czynności. Katalog takich czynności zawiera art. 135 Dyrektywy 2006/112/WE, a są to w szczególności usługi w zakresie ubezpieczeń i reasekuracji wraz z usługami pokrewnymi, udzielanie kredytów i pośrednictwo kredytowe, pośrednictwo lub wszelkie działania w zakresie gwarancji kredytowych, poręczeń, transakcje dotyczące rachunków depozytowych, bieżących, płatności, walut, banknotów, akcji oraz udziałów.
Ponadto zwalnia się tereny niezabudowane, inne niż dostawy terenów budowlanych, budynki oraz ich części.
W przypadku części czynności (np. dostawa budynków, terenów niezabudowanych, transakcje finansowe, najem i dzierżawa) krajowy ustawodawca może przyznać podatnikom prawo wyboru opodatkowania tych transakcji.
Pozostałe zwolnienia
Osobną grupę czynności zwolnionych stanowią dostawy towarów wykorzystywanych w działalności zwolnionej oraz dostawy towarów w przypadku, gdy podatnikowi nie przysługiwało odliczenie VAT.
Transakcje wewnątrzwspólnotowe i eksport
Wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów jest zgodnie z art. 138 Dyrektywy 112 zwolniona z opodatkowania VAT. W przypadku Polski zwolnienie to zostało wprowadzone poprzez zastosowanie 0% stawki podatku po spełnieniu pewnych warunków związanych z transakcją. Podobne regulacje odnoszą się do eksportu towarów poza granice Wspólnoty.
Transport międzynarodowy
Dyrektywa 112 przewiduje zwolnienia z opodatkowania VAT dla transakcji związanych z transportem międzynarodowym, w tym w szczególności dostaw paliwa do jednostek pływających na pełnym morzu oraz do odpłatnego przewozu pasażerów i towarów, a także połowów oraz okrętów wojennych. Podobne regulacje mają zastosowanie w odniesieniu do statków powietrznych.
Ponadto zwolnione są usługi wewnątrzwspólnotowego transportu towarów z przeznaczeniem dla wysp lub pochodzących z Azorów i Madery.
Dyrektywa a polska ustawa
Przepisy dyrektyw unijnych są implementowane do polskiego porządku prawnego. W związku z tym tekst przepisów Dyrektywy został przetłumaczony na język polski, a następnie na tej podstawie powstały przepisy ustawy o VAT. Co do zasady, jeżeli polskie tłumaczenie implementowanych przepisów Dyrektywy 112 jest niedokładne, podatnik może sięgnąć po inną wersję językową. Taki wniosek wynika z wyroku NSA z 30 listopada 2017 r., sygn. akt I FSK 307/16. Sprawa dotyczyła automatów do gier, które spółka chciała sprzedać i liczyła na zwolnienie z podatku VAT, bo przy ich zakupie nie odliczyła podatku. Finalnie NSA stwierdził, że polskie tłumaczenie przepisów jest niedokładne, a podatnik w pierwszej kolejności powinien sięgnąć do wersji francuskiej, a następnie angielskiej i innych języków, ponieważ, jak wskazał NSA, w takiej sytuacji występuje prymat wykładni celowościowej przepisów.
Autor: radca prawny Robert Nogacki
Kancelaria Prawna Skarbiec specjalizuje się w ochronie majątku, doradztwie strategicznym dla przedsiębiorców oraz zarządzaniu sytuacjami kryzysowymi.